Berritze bidean dagoen Añana-Gesaltzako Hiribildua muru batean, mendixkan, Alfontso I.a Borrokalariak, Aragoi eta Iruñeko errege zenak, fundatu zuen, gatz-lanetan jarduten zuten inguruetako lagunez.
Egun Euskadin eman zen lehenengo foru-legea izan zen, eta Añana-Gesaltza lehenbiziko Erret-Hiria izan zen. Bertarean, Gatz Haran osoa begirapetu ahal da, eta hau Erdi Aroan garrantzitsua zen txit.
Egitamu irregularra, aldapa zorrotzak, orografiari atxikia, kaleak karrikak dira eta etxe batzuek alde bietatik atea. Ordudanik hona, herrigunea beheko alderantz zabalduz joan zen, larrainetarantz. Herri ttipia eta bakana da, gero!
