OROIMENEZ GIDATURIK GOZARTZEKO BIDE BAT
Asparrenak iragan bizia gordetzen du burdinazko eskeletoetan. Mendiaren eta herriaren artean, erdi-eroritako toki bat dago, burdinazko habeekin ortzia urratzen duena. XIX. mendearen azkenaldia gogoratzen du; orduan Arabako lehen siderurgia-fabrikak ez zuen atsedenik hartzen, ez gauez ez egunez, eta gizonak ikatza erre eta erre aritzen ziren, hainbat sendiri, herriko zein kanpoko, jaten emaiten zion metala urtzeko.
Gaur egun ia galduta dagozen ikatz-biltegiak, eta ahotsik eta urratsik entzuten ez den jauregi batek iraganak orainari eustea eragiten du. Oraindik ere bada “ugazaba”-ri buruz hitz egiten duenik, egin ahal izan eta lortu zuen jaun haretaz; Araban gehienak nekazariak ziren garaian, Araian hainbeste ez ziren baina, harek industria berria eraiki zuen.
Udalerria osatzen duten herrietan industria beti egon da, bai Albeizko irin-lantegia bai ibaian Eginoraino ibili izaiten ziren eiherak edo errotak edo boluak.
Gaur egun, Ametzagan industrialde zabal bat dago, egunoro hiriburura joan behar ez duten bizilagun askori lana emaiten diona.
Siderurgia orduan berri haretatik ehun urte baino gehiago irago ondorean, herriak oraindik dardar egiten du baina doinua oso bestelakoa da. XXI. mendeko gazteek musika entzuten dute beren beribiletan hoskorailuez, garai zaharretako lantegiko tximinia luzearen ondoan, errekaren gainean zutik baitirau, orduan baino garbiago doan ibaiaren aldamenean.
Asparrena-ren oroitzapenak
Haren liburu “La forja de una identidad. Araya pasado y presente”, Arabako Foru Aldundiak 2020an editatua, Asparrena zer zen eta zer den ulertzeko oinarrizkoa da. Arkitekto erretiratua eta Araia herriaz maitemindua, oso lan interesgarria egina da, herriaren historia berreskuratzearren, Ajuriaren lantegia, sendia eta langileak haintzat harturik (izan, herri guztia ia hor zen)
La forja de una identidad. Araya pasado y presente
Paz Larrumbide Moreno
Diputación Foral de Álava 2020
Okil txoriek bi hatz aurrean eta bi atzean daduzkate, adarrari bertikalki lotzeko. Antolamendu horri zigodaktilia deitzen zaio.
Luma edo hegats nagusi oso sendoak eta enborrean bermatzeko egokiak dadutza. Eta beren garezur-barrunbean mamorroen harrapatzeko erabiltzen duten mihi luzea atzeratzeko gai dira.
Andoinen Toberiako Ur-jauziak izeneko leku ezaguna dago, Entzia mendilerroaren iparraldean, pago-haritzez beteriko baso baten barruan lau jauzik osatzen dute.
Iturburua lurpetik ateratzen da eta hor ur-xirripak hasten dira, beti beheti, haitzen artetik, haitz porotsu, arolak batzuk, arbelak beste batzuk, lurraldeko hainbat eraikin ezagunetan erabili ohi diren harri-motak guztiak.
Ur-jauzi hauetan ez da urik izaiten urte osoan, beraz, ikusi nahi dituenak urtaroa kontuan hartu behar du.
Oso ohikoak Araban. Udaberrian eta udan erraz kanpandorre eta dorreetan habiak ikusten dira. Lurralde honetan berrehun bat zikoina bikote hazten dira urtero.
Monogamoak dira, bizitza osorako ezkontzen dira. Bien artean esteria handiko habia egiten dute, eta urteetan erabil daiteke. Arrautzak txitatzeko txandak egiten dituzte, eta txitoak biek elikatu behar dituzte.
Arabako herrietako memoriak zurekin eraman nahi badituzu, baita konexiorik gabe ere, katalogoak PDF formatuan deskargatu eta edozein lekutan eta nahi duzun unean irakurri ahal izango dituzu.
OROIMENEZ GIDATURIK GOZARTZEKO BIDE BAT
Gure herrien lehen-geroa protagonisten bitartez, bertan bizi eta lan egindakoek euren oroitzapenak utzi dizkigute, eta lehen haretatik gerorantz goaz.